A Igrexa de Santa Baia de Palio atopábase totalmente abandonada e formaba parte da Lista Vermella do Patrimonio de Hispania Nostra. Unha actuación no 2005, consistente na disposición dunha estrutura e cubertas metálicas, evitou a ruina total do inmoble, máis xerando unha imaxe máis que discutible do mesmo.
A igrexa atopábase con varios derrubos nas cubertas, perdéndose a cuberta da ábsida case na súa totalidade, a metade da da sancristía, e o cuberto exterior. As cubertas que se mantiñan atopábanse en moi mal estado, ademais de seren modificadas perdendo a súa configuración orixinal, distorsionando a lectura do monumento. Estaba preto da ruína total.
Preténdíase que a edificación recuperase un volume coherente coa historia da mesma, mantendo a identidade das partes e facilitando a lectura do monumento. Fíxose un estudo histórico partindo da lectura dos paramentos do templo para reconstruír a evolución das obras executadas no mesmo ó longo dos séculos, chegándose a unha serie de conclusións que serían clave na toma de decisións da reconstrución e restauración.
Por tanto, a zona románica recuperaría as cubertas a dúas augas en nave e ábsida, e a sancristía retomaría a configuración de cuberta a catro augas, prolongándose para reconstruír o teito que cubría a súa entrada exterior.
Para reconfigurar o cuberto exterior foi primordial a axuda dos veciños, xa que grazas ás súas lembranzas se puido repoñer tal como estaba orixinalmente. E para independizar os volumes foi preciso facer un “corte” na sancristía, separándoa da ábsida e da nave, mediante un canlón, practicamente non visible dende o exterior, que soluciona o cambio das alturas das cornixas de nave, ábsida e sancristía, asegurando a estanqueidade.
Sen dúbida a actuación máis relevante levada a cabo foi a execución das novas cubertas. Outras actuacións relevantes foron a reconstrución e recuperación das carpinterías, tanto portas cos seus ferraxes coma a estrutura da campá; tamén o acondicionamento e urbanización exteriores, así coma o levantado do solado interior e a súa reposición sobre camas drenantes para evitar a humidade.
As obras se levaron a cabo baixo estritos controis, tanto arqueolóxicos coma a nivel de restauración, tal como estaba previsto, tomando datos e establecéndose conclusións fundamentais de cara a próximas actuacións. Todo o material achado na igrexa, ou atopado durante as obras, se inventariou e se atopa gardado no templo, á espera da súa restauración e posta en valor.
Foi primordial a recuperación do espazo interior do templo, de tal xeito que se procurou recuperar o nivel do chan orixinal devolvéndolle ó Arco Triunfal a súa proporción orixinaria e propiciando que a súa lectura sexa agora coherente; desmontouse a tribuna para sanear as súas pezas e reinstalala na segunda fase das obras.
Nunha segunda fase das obras de restauración executáronse as actuacións de limpeza do adro, talado e poda de árbores; control arqueolóxico; musealización de pezas atopadas; reconstrución da Tribuna recuperando os elementos orixinais como as vigas, a baranda, a escaleira… Reposición de paramentos nas fachadas exteriores e paredes interiores mediante rexuntados e enlucidos de cal. Instalacións de electricidade, iluminación e fontanería. Recuperación e ampliación do enlousado do adro. Reparación e reconstrución dos valados do adro. Restauración das pinturas murais.
Pretendeuse tamén, ademais de protexer e conservar a edificación, que fose máis utilizable. Na sancristía abriuse unha ventá, debido ó axuste da canal de zinc (exteriormente non é visible) orientada a sur, que lle proporciona abundante luz natural; conta tamén con luz, tomas eléctricas, e unha preinstalación de telecomunicacións que permitiría a instalación de elementos explicativos do monumento, ou proporcionar un lugar de reunión ós veciños con acceso á rede. Tratouse de conseguir que, fomentando novos usos na edificación, ademais do relixioso e o monumental, os veciños se impliquen, coma sempre fixeron, no mantemento e recuperación do templo.
A solución construtiva dos teitos pasou pola utilización dun entaboado de anchos variables, lembrando así o entaboado irregular tradicional que tiña a igrexa, ó tempo que simula un elemento tradicional como é o tapaxuntas, pero en negativo. Dita solución empregouse en tódolos teitos, coa particularidade de que na ábsida e na nave empregouse un acabado natural para o castiñeiro, mentres que na sancristía empregouse un lasur branco, procurando así un espazo máis luminoso, destinado a xuntanzas veciñais, exposición das pezas achadas durante a restauración ou dos retábulos existentes cando estean restaurados.
Unha das actuacións máis valiosas entre as executadas foi o control da vexetación existente, de xeito que se conseguiu recuperar a relación entre o templo e a contorna, dominada polo val e o castro ó fondo. A igrexa ficaba antes desconectada do medio ambiente debido ó descontrol das plantacións perimetrais. Foi preciso seleccionar cales permanecerían e cales debían desaparecer para recuperar a relación de interdependecia coa paisaxe.